VELİ BÜLTENİ-4: Akran Zorbalığı ve Şiddeti Önleme

Günümüzde şiddet içerikli davranışlar önemli bir toplumsal sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Okullarda görülen akran zorbalığı olayları ise pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de giderek artmaktadır. Araştırmalar, akran zorbalığının çocuk ve ergenlerin psikolojik ve fiziksel sağlığını kısa ve uzun vadede olumsuz olarak etkilediğini göstermektedir.  

   Akran zorbalığı, bir veya bir grup öğrencinin bir başka öğrenciye karşı uyguladıkları saldırgan davranışlar’ olarak tanımlanmaktadır. Akran zorbalığı davranışının üç temel özelliği bulunmaktadır:

 

• Davranışın bilinçli ve kasıtlı olarak zarar verme amacıyla gerçekleştirilmiş olması

• Davranışın tekrarlanarak devam etmesi

• Davranışı yapan öğrenci ile maruz kalan öğrenci arasında farklı nedenlerden kaynaklanan güç dengesizliğinin bulunması (örn. fiziksel özellikler veya yaş olarak)

 

       Okullarda genellikle saldırgan davranış, şiddet içerikli davranış ve akran zorbalığı eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Ancak bu davranışların birbirinden farklı özellikleri bulunmaktadır.

• Saldırganlık: Kişiye zarar vermeyi amaçlayan her türlü davranış ve eylemdir.

• Şiddet: Kişinin kendisine, başka bir kişiye veya bir gruba; kasıtlı olarak fiziksel güç veya kuvvet uygulaması yada bunla tehdit etmesi sonucunda bu olaya maruz kalan kişilerin yaralama, ölüm, psikolojik zarar, yoksunluk veya gelişim bozukluğu yaşama olasılığıdır.

 • Akran zorbalığı: Saldırgan davranışın bir alt türüdür. Bilinçli ve kasıtlı olarak yapılan, sürekliliği bulunan ve güç dengesizliği hâkim olan bir davranış türüdür.  Akran zorbalığı sadece fiziksel olarak ortaya çıkmaz ve bu yönüyle şiddetten farklılaşır. Akran zorbalığında görülen alay etme, isim takma, gruptan dışlama gibi davranışlar şiddet olarak kabul edilmez.

Ø  Bazı şiddet davranışları da akran zorbalığı olarak kabul edilmez. Örneğin, bedensel veya zihinsel olarak güçleri birbirine eşit olan öğrenciler arasında yaşanan tartışma veya kavga bir şiddet olayıdır ancak akran zorbalığı olarak nitelendirilmemektedir .

 

Zorbalığın farklı türleri bulunmaktadır:

 

1.      Fiziksel zorbalık:

Öğrenciye yönelik yapılan ve fiziksel güç içeren davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Bu zorbalık türü özellikle okul öncesi dönem ve ilkokulda en sık görülen zorbalık türüdür. Ayrıca diğer zorbalık türlerine kıyasla öğretmenler ve diğer öğrenciler tarafından kolaylıkla fark edilebilir. Bu nedenle, öğretmenlerin fiziksel zorbalığa diğer zorbalık türlerine kıyasla daha sıklıkla ve anında müdahale ettiği belirlenmiştir.

2.      Sözel zorbalık:

Öğrenciye veya ailesine yönelik yapılan olumsuz yargılar, atıflar veya sözel davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Her sınıf düzeyinde sıklıkla görülmektedir. Sözel zorbalığın öğretmenler ve diğer öğrenciler tarafından fark edilmesi daha zordur. En sık karşılaşılan sözel zorbalık davranışının isim/lakap takma olduğu belirlenmiştir.

3.      İlişkisel zorbalık:

Öğrencinin sosyal ilişkilerine zarar vermeyi hedefleyen davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Öğretmenler ve diğer öğrenciler tarafından fark edilmesinin daha zor olduğu ve bu nedenle müdahalenin daha az yapıldığı belirlenmiştir. Bu nedenle diğer zorbalık türlerine kıyasla etkilerinin daha yaralayıcı ve ağır olduğu görülmektedir.

 

4.      Siber zorbalık:

Teknolojik aletler (bilgisayar, tablet, cep telefonu) kullanarak yapılan davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Siber zorbalık olaylarında zorbalık yapanlar anonim olabilir ve kimliklerini gizleyebilir. Ayrıca, siber zorbalık davranışları 7 gün/24 saat yapılabilir ve hızlı bir şekilde çok geniş kitlelere ulaşabilir.

 

Akran zorbalığı olaylarında okuldaki tüm öğrenciler arasında farklı rollerin bulunduğu görülmektedir. Genel olarak araştırmalar, zorbalık yapanlar, zorbalığa maruz kalanlar, hem zorbalık yapan hem maruz kalanlar ve izleyiciler olmak üzere dört grup öğrenciyi detaylı olarak ele almaktadır.

 • Zorbalık yapanlar: Bir öğrenciyi veya bir grup öğrenciyi hedef alır ve onlara sistematik bir biçimde, doğrudan veya dolaylı olarak zarar vermeye çalışırlar. Genellikle zorbalığı başlatırlar ve zorbaca davranışlarda etkin olarak yer alırlar.

• Zorbalığa maruz kalanlar: Zorbalık yapan öğrencilerin fiziksel, sözel ve/veya ilişkisel yönden zorbaca davranışlarına maruz kalırlar.

• Hem zorbalık yapan hem maruz kalanlar: Hem zorbalık yapan hem de zorbalığa maruz kalan öğrencilerin özelliklerini taşırlar ve her iki grubun da davranışlarını sergilerler.

• İzleyiciler: Zorbalığa aktif olarak katılmazlar, sadece olayları izlerler/olaylara tanık olurlar. Ancak, bu grupların yanı sıra okulda zorbayı destekleyen veya kurbanı koruyan grupların da bulunduğu bilinmektedir. Araştırmacılar, bu öğrencileri beş grup altında incelemektedir.

• Yandaşlar: Zorbalığı direkt kendileri başlatmaz ancak zorbaca davranışlarda etkin bir şekilde rol alırlar.

• Destekleyenler (Pasif zorbalar): Zorbalık yapan öğrencileri desteklerler ancak zorbaca davranışlarda etkin bir şekilde rol almazlar.

• Pasif destekleyenler (Olası zorbalar): Zorbalık yapan öğrencileri açık bir şekilde desteklemezler ancak içten içe zorbalıktan hoşlanırlar.

• Olası koruyucular: Zorbalık davranışlarından hoşlanmazlar, bu olaya maruz kalan öğrencilere yardım edilmesi gerektiğini düşünürler ancak yardım etmezler.

• Aktif koruyucular: Zorbalık davranışlarından hoşlanmazlar, bu olaya maruz kalan öğrencilere aktif olarak yardım ederler.

 

  Şiddet Davranışının Sebepleri

• Çocukların davranış ve dürtülerini kontrol etmekte zorlanması,

• Bireyin hayal kırıklığına karşı toleransının düşük olması ve hemen saldırıda bulunması,

• Çocuğun sosyal becerilerinin zayıf veya kazanılmamış olması sonucunda çatışma çözme yetisine sahip olmaması,

• Çocukların öfke kontrolünün zayıf olması

• Çocukların iletişim kurmada ve kendisini sözel olarak ifade etmede güçlük yaşaması,

• Ailelerin tutarsız ve sert disiplin uygulamaları,

• Ebeveynlerin çocuklarının eğitimlerini ihmal etmesi,

• Aile içinde çatışma, şiddet ve istismar olması ve çocuğun bunları örnek alması,

• Çocuğun bölünmüş aile neticesinde sevgi eksikliği yaşaması,

• Tv ve sosyal medyada şiddetin özendirilmesi.

 

 

ZORBALIK YAPAN ÖĞRENCİLERİN BİREYSEL ÖZELLİKLERİ

 

• Başkalarını yönetmeyi sevme, başkaları üzerinde egemenlik kurmayı ve güçlü olmayı isteme

• Başkalarının duygularına karşı duyarsız olma ve düşük empati becerisine sahip olma

• Vicdan, utanç ve pişmanlık duygularının zayıf olması

• Şiddete karşı olumlu bir tutuma sahip olma

• Saldırganca davranmaktan gurur duyma

• Problem çözerken saldırgan çözüm yollarını kullanma

• Düşük öz denetim becerilerine sahip olma

• Öfke kontrolünde problem yaşama

• Farklılıklara karşı tahammülsüz olma

• Düşünmeden, tepkisel ve aceleci davranma, çabuk sinirlenme (dürtüsellik)

• Yalan söylemeye veya hile yapmaya eğilim gösterme

 

 

ZORBALIĞA MARUZ KALAN ÖĞRENCİLERİN BİREYSEL ÖZELLİKLERİ

 

 • Kendine güveninin ve benlik saygısının düşük olması

• Pasif, utangaç, çekingen, içe kapanık olma

• İtaatkâr ve boyun eğici kişilik özelliklerine sahip olma

• Arkadaş ortamında çoğunlukla endişeli, kaygılı ve güvensiz davranışlar sergileme

• Hiç arkadaşı olmaması veya çok az sayıda arkadaşa sahip olma, arkadaş ortamında az popüler olma

• İletişim ve sorun çözme becerilerinin zayıf olması

• Zorbalığa uğradıktan sonra ağlama ve geri çekilme tepkisi verme

• Farklı fiziksel özelliklere sahip olma

• Dezavantantajlı gruplara dâhil olma

 

Ebeveynlerine Neler Önerilebilir?

• Demokratik ebeveynlik stilinin benimsenmesi

• Çocuğa sıcaklık, sevgi ve ilgi gösterilmesi, ev içerisindeki kuralların net belirlenmesi ve tutarlı bir şekilde uygulanması, çocuğun denetlenmesi

• Aile içi sağlıklı iletişim kurulması

• Çocuğun kendisini rahat ifade edebileceği bir aile ortamı yaratılması

• Olumlu rol model, çocuklar öncelikle davranışları gözlemleyerek öğrenir ve taklit eder.

• Çocukta yardımlaşma, iş birliği, paylaşma, arkadaşlık ilişkisi başlatma ve sürdürme, kendini etkili bir şekilde ifade etme gibi becerilerinin hangisinin veya hangilerinin desteklenmesi gerektiğini belirleyin.

• Akran zorbalığının hiçbir gerekçesi olamayacağını ifade etmek

• Zorbalığa maruz kalan arkadaşının kendini nasıl hissedebileceği hakkında konuşmak

• Hangi davranışlarının zorbalık olduğunu konuşmak

• Çocuğun bu zorbalık davranışlarını neden gösterdiğini anlamaya çalışmak

• Çocuğa zorbalık davranışları yerine hangi davranışları yapabileceğini anlatmak

• Fiziksel ceza vermemek

• Çocuğuna olumsuz davranışlarını değiştirebileceği konusunda güvendiğini belirtmek, göstermek

• Çocuğun bu konudaki çabasını ve olumlu davranışlarını ödüllendirmek

• Çocuğa başkalarına saygı duymayı ve farklılıklarını kabul etmeyi öğretmek

 • Çocuğunun sosyal ve duygusal becerilerini geliştirmesinde ona destek sağlamak

Kaynak: MEB